Đổi mới
Sáng tạo & Khởi nghiệp Đại học Duy Tân

Hành trình đóng cửa của Lamita: từ bệ phóng Shark Tank, tới cuối 2019, startup này đã có 60 điểm tập trên toàn quốc, 60.000 khách hàng, tỷ lệ khách hàng ở lại đạt 65-70%. Tận dụng sức nóng của chương trình, Lamita cũng ra mắt mô hình nhượng quyền mới, với kỳ vọng hoàn vốn trên mỗi địa điểm từ 12 -18 tháng, tỷ suất lợi nhuận dự kiến đạt từ 250% - 300% sau 36 tháng.

Tuy nhiên sang đến 2020, dưới tác động của Covid-19, mô hình mới của Lamita Fitness bắt đầu lao đao. Khi làn sóng Covid-19 lên cao, startup phải đóng cửa toàn bộ 65 điểm tập, doanh thu offline về 0, lương nhân viên giảm 30-50%. Các hoạt động lập luyện của học viên cũng phải chuyển hết lên kênh online.

Song song đó, founder Vũ Thị Thùy Linh cho biết: thương vụ đầu tư với Shark Liên và Shark Hưng cũng không đi đến cuối cùng. Dù đã tới giai đoạn chốt ký nhưng do có sự thay đổi trong chiến lược lựa chọn nhà đầu tư cũng như tồn tại một số vấn đề không phù hợp nên cuối cùng startup phải từ chối nhận vốn.

Tưởng như việc chuyển đổi mô hình, đẩy mạnh kênh online là hướng đi giúp startup sớm lấy lại phong độ sau dịch, giúp Lamita vượt qua được giai đoạn khó khăn, tuy nhiên sự thật ngược lại. Vào ngày 4/1/2021, Lamita bất ngờ thông báo tạm dừng hoạt động hệ thống phòng tập này.

Startup cho hay việc đi đến quyết định này xuất phát từ "những khó khăn, vướng mắc nội bộ không thể giải quyết", đồng thời còn kỳ vọng quá nhiều vào nguồn vốn đầu tư từ bên ngoài. Lamita mất 7 năm để xây song chỉ cần 1 năm để suy sụp. Tuy nhiên, theo Vũ Thị Thùy Linh, đây có thể chỉ là bước lùi tạm thời của chị, trong tương lai gần, chị sẽ quay trở lại với một diện mạo khác.

Leflair là một cái tên khác được ‘tử thần’ gọi tên trong năm 2020. Leflair từng là một cái tên đình đám ở mảng thương mại điện tử Việt Nam, là cái tên đại diện cho sự thành công của những nhà sáng lập nước ngoài khi đến khởi nghiệp tại Việt Nam. Nhưng, cuối cùng, doanh nghiệp 5 năm tuổi này vẫn không thể vượt qua được thời điểm khủng hoảng.

Hơn nữa, hồi kết của Leflair cũng dính nhiều thị phi hơn 2 cái tên kể trên, khi nhiều nhà cung cấp tố startup này quỵt nợ họ 2 triệu USD hồi đầu năm 2020 đến lệnh truy tìm của cảnh sát TP. HCM sau đó.

Giới truyền thông cho rằng, cái chết của Leflair đến từ 2 vấn đề: "nghiện" quảng cáo trên mọi mặt trận như Facebook, Google và “đốt tiền” thuê văn phòng đẹp, trả lương cao cho nhân viên; nên dù đã gọi được vốn họ vẫn chết như thường.

"Chúng tôi quay trở lại con đường gọi vốn vào cuối năm 2019, khoảng cuối tháng 10. Năm 2019, chúng tôi dự đoán doanh thu của Leflair sẽ vượt 100 - 200 triệu USD.

Chúng tôi sử dụng vốn để nâng cấp hoạt động cho công ty, như về công nghệ, hệ thống, nhân sự và mở rộng mạng lưới sang Philippines. Vì vậy, chúng tôi muốn kêu gọi đầu tư trong 2019 để có thể nâng cấp cơ sở hạ tầng. Nếu nhận được khoản đầu tư 30 - 40 triệu USD, chúng tôi sẽ đẩy mạnh quảng cáo, marketing và tăng doanh thu gấp 2, 3, 4, thậm chí 5 lần.

Đây không phải chiến lược xa lạ, mà là một cách thức vẫn hay sử dụng cho các startup như chúng tôi. Nhưng thật không may, đây là một năm rất-rất-rất khác, xu hướng kinh doanh cũng thay đổi.

Chúng tôi đã thảo luận với nhiều quỹ đầu tư mạo hiểm (VC) và quỹ đầu tư tư nhân (PE) ở Châu Âu, Hoa Kỳ, Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản… và nhận được rất nhiều sự quan tâm. Bởi rõ ràng, tôi không phải người duy nhất đặt niềm tin vào kinh tế Việt Nam. Cả thế giới đều quan tâm đến Việt Nam và Đông Nam Á.

Nhưng cùng lúc đó, ngày càng có nhiều tranh cãi xung quanh những gì đã xảy ra với các doanh nghiệp như WeWork…", ông Loic Gautier – Co-founder kiêm CEO kể về những ngày tháng trước khi Leflair phá sản.

Theo ông Loic Gautier, sở dĩ doanh nghiệp của mình sụp đổ là bởi không chứng minh được mô hình của mình sẽ nhanh chóng sinh lời và phát triển bền vững, cộng với ảnh hưởng xấu của Covid-19 lên thị trường cũng như khả năng tiêu dùng của người dân; khiến các nhà đầu tư ngại ngùng và hậu quả là không ai chịu xuống tiền cho Leflair.

Một lùm xùm khác trong giới startup năm nay có thể kể đến trường hợp của Vilabe – startup đã đạt giải nhất cuộc thi "Khởi nghiệp nông nghiệp đổi mới sáng tạo năm 2020", với sản phẩm hộp chén dĩa được làm từ lá chuối thay thế hộp chén dĩa giấy đang bán trên thị trường, nhằm góp phần bảo vệ môi trường.

Ngay sau khi đoạt giải, Diệu Linh – một trong những người khởi xướng dự án đã lên tiếng ‘tố’ rằng: ngoài kia, đang có khoảng 10 bên tranh đăng ký thương hiệu và tên miền cũng bị mua sạch.

Ngay sau khi đoạt giải, startup Vilabe đã gặp phải những lùm xùm không đáng có.

Tuy nhiên, chỉ ngay hôm sau, có một Facebooker tên Gia Tường đã bất ngờ đăng status nói về việc Vilabe và Diệu Linh đã nhờ người khác chỉnh sửa hình ảnh của sản phẩm rồi mới mang đi thi. Thực tế, sau khi ra thành phẩm, lá chuối sẽ ngả vàng và sản phẩm của Vilabe có màu vàng chứ không phải màu xanh mát mắt như trong các bức ảnh mà startup này giới thiệu.

Ngoài ra, theo nhiều người, công nghệ để sản xuất loại sản phẩm như của Vilabe không mới, nhiều cơ sở đã sản xuất được và rất dễ bắt chước. Và sở dĩ, chúng ta vẫn chưa thấy hộp chén dĩa làm từ lá chuối hoặc các loại thực vật khác xuất hiện nhiều trên thị trường, là bởi giá thành sản xuất của chúng cao hơn nhiều so với hộp chén dĩa nhựa đang lưu hành phổ biến trên thị trường.

Và những startup vật vã để sinh tồn

Những startup đang vật vã để sinh tồn thường là các startup bị tác động rất xấu bởi Covid-19, nhưng có founder tài giỏi và nhà đầu tư hùng mạnh hoặc những startup hoạt động trong thị trường tiềm năng nhưng đội ngũ lãnh đạo hoặc vận hành chưa tốt. Đây là thành phần đang hiện diện nhiều nhất trên thị trường khởi nghiệp Việt và họ chính là những người đang phải chiến đấu sinh tồn vất vả hơn tất cả.

Hậu Covid-19, chắc chắn số lượng startup nằm ở ‘mảnh đất’ này sẽ biến động dữ dội, kẻ yếu sẽ chết và kẻ mạnh sẽ sống, cũng như có cơ hội bùng nổ sau khi hoạn nạn đi qua.

Về thị trường vốn khởi nghiệp

Năm 2020 là năm không có nhiều thương vụ đầu tư lớn như năm 2019. Năm 2019, Việt Nam có 3 thương vụ đầu tư từ 100 triệu USD trở lên, bao gồm đầu tư vào VN Pay, Momo và Giao Hàng Nhanh; ngoài ra còn có Sendo nhận 61 triệu USD, Telio nhận 25 triệu USD. Thực tế, hầu hết thương vụ lớn thành công trong năm nay như của Tiki hay Siêu Việt, Propzy… đều bắt đầu từ năm ngoái hoặc trước đó, nhà đầu tư và startup đã quen biết nhau.

Covid-19 buộc các nước phải ‘bế quan tỏa cảng’, ngành hàng không quốc tế dường như bị tê liệt. Hậu quả, các founder và quỹ đầu tư rất khó gặp gỡ, mà như người ta hay nói, quỹ đầu tư tìm startup để đầu tư giống như đi tìm vợ và chẳng ai đủ can đảm cưới người mình chưa trực tiếp mặt đối mặt bao giờ. Theo một vài thống kê, thì số thương vụ đầu tư vào startup trong năm 2020 chỉ bằng 1/4 năm trước Covid-19. Như thế, lượng tiền đổ vào các startup trong năm 2020 không chỉ giảm về chất lượng mà còn cả số lượng.

"Thật ra, ở phần thẩm định, đa phần quỹ đều muốn về Việt Nam gặp trực tiếp công ty để trao đổi này kia, rồi gặp nhân viên và xem công việc kinh doanh thực tế của startup như thế nào. Nhưng tôi nghĩ, với những công cụ hỗ trợ bằng công nghệ hiện đại như bây giờ, chúng ta có thể thực hiện một phần công việc thẩm định từ xa.

Hơn nữa, theo tôi, các quỹ sẽ linh hoạt thôi! Các quỹ thường có những đối tác và những mối quan hệ tại Việt Nam hoặc họ sẽ cử đại diện đến Việt Nam bằng cách nào đấy. Nếu muốn thì vẫn có cách. Nếu cần thiết, người của quỹ sẽ bay vào Việt Nam và cách ly 14 ngày. Nếu thật sự có một deal mà 2 bên đều mong muốn ký kết, mọi người sẽ có cách", Cao Trọng Kim Trí (Trí Cao), Phó Giám đốc Citigo – đơn vị sở hữu KiotViet cho biết.

Cũng theo anh Trí Cao, trong năm 2020, anh thấy các quỹ đầu tư mạo hiểm tuyển nhân sự tại Việt Nam rất nhiều. Thật ra, các tổ chức tài chính đã lên kế hoạch một thời gian rồi chứ không phải vì Covid-19 họ mới bắt đầu tìm người hoặc thành lập quỹ ở Việt Nam. Anh Trí Cao đã gặp một vài bên và họ chia sẻ với anh như thế. Có nhiều quỹ lớn, họ thậm chí còn chia ra kinh phí – lập quỹ nhỏ chỉ chuyên đầu tư vào Việt Nam. Ngoại trừ những quỹ trong nước như Do Venture của anh Dzũng Nguyễn, còn những quỹ nước ngoài chỉ tập trung vào thị trường Việt Nam.

Trong thời gian tới, có thể sẽ có làn sóng đầu tư ồ ạt vào Việt Nam. Hơn nữa, trước khi dịch bùng phát, anh Trí Cao cảm nhận được rằng, đang có làn sóng nhà đầu tư đang tìm kiếm cơ hội tại Việt Nam.

Do các thị trường trong khu vực đang có giá khá cao, trong khi thị trường Việt Nam tiềm năng hơn. Cụ thể: giá startup ở thị trường Indonesia hiện đang mắc hơn Việt Nam vì thị trường của họ rất to. Còn với Singapore, chỉ mảng công nghệ là họ mạnh, còn các mảng khởi nghiệp khác liên quan đến tiêu dùng không tốt như nhiều nước trong khu vực. Việt Nam là thị trường lớn chỉ đứng thứ hai sau Indonesia.

Một minh chứng cho nhận định của anh Trí Cao, ngay từ đầu năm 2021, Momo đã hoàn tất vòng gọi vốn Series D. Mặc dù ví điện tử này không công bố cụ thể số tiền mà họ nhận được, song theo các hãng truyền thông nước ngoài như Bloomberg, con số vào khoảng 100 triệu USD.